Svjetska muzička atrakcija iz malog slovenačkog Trbovlja, pioniri retroavangarde i inudustrijal roka, osnivači pokreta i države “Neue Slowenische Kunst”, unikatni i neponovljivi “Laibach” po prvi put stiže na “Demofest”.
Kultni slovenački bend, nastao davne 1980. u malom rudarskom gradiću Trbovlje tokom četiri decenije karijere bio je osporovan, zabranjivan, napadan, priznat, cijenjen i glorifikovan, ali nikad nije bio dosadan ili predvidljiv. Šireći spone između politike, umjetnosti i popularne kulture kroz kontradiktorne spojeve mode, dizajna, filma i video umjetnosti s muzičkim eksperimentima u rasponu od hardkora i postpanka preko industrijskog zvuka, preko simfonično, militantnog klasicizma do metala, elektronske muzike i neodiska, izgradili su impresivnu karijeru nastupajući širom planete uključujući i zabranjene destinacije poput Sjeverne Koreje.
Osnovani od strane grupe mladih slovenačkih umjetnika, koji su provokaciju i šok vidjeli kao legitimno oružje u akciji koja po njihovim riječima nije imala za cilj rušenje sistema, već uspostavljanje potencijala za bolje i kvalitetnije funkcionisanje istog, samo ime “Laibach”, koje je bilo njemački naziv za Ljubljanu, korišten samo tokom Drugog svjetskog rata, bilo je samo po sebi neviđena provokacija u SFRJ. U početku su djelovali u okviru zajedničkih aktivnosti sa grupama “lrwin” – slikarstvo i “Crveni pilot” –pozorište, a odmah po osnivanju, pripremaju prvi multimedijalni projekt “Rdeči revirji” s ciljem da isprovociraju tadašnje političke strukture u Trbovlju, međutim nastup je bio zabranjen prije premijere zbog “nepravilno i neodgovorno” upotrebljenih crnih krstova kao simbola. Taj događaj je izazvao brojne medijske napade protiv grupe, što su oni svakako na neki način i željeli. Vremenom, u svoj vizuelni identitet uvode i druge simbole kao što su: Triglav, jelenske rogove, Maljevičev krst uokviren zupčanikom. Identitet članova grupe bio je obavijen velom tajnosti, a postava grupe je fleksibilna. Pune dvije godine su stvarali vojsku istomišljenika tako da su prvi koncert imali tek nakon dvije godine od osnivanja.
Prvi koncert “Laibach” je imao u Ljubljani u januaru 1982. godine, a zatim slijede nastupi u Beogradu i Zagrebu, kasnije objavljeni na albumu “Ljubljana-Zagreb-Beograd(1993.) U to vreme njihova muzika je okarakterisana kao industrijski rok, ali je objektivno njihov zvuk pun teških ritmova, elektronske buke i teatralnog pjevanja, bio avangarda čak i u svjetskim okvirima. Na smotri „Novi Rok” u Ljubljani 1982. godine, njihov frontmen Tomaž Hostnik se pojavio u vojnoj uniformi, koncert je priveo kraju iako ga je boca bačena iz publike pogodila u lice i povrijedila uz krvarenje. Nažalost, u decembru te iste 1982. godine Hostnik je izvršio samoubistvo, što je dodatno skrenulo pažnju na grupu, koja u proljeće 1983. godine svira u Ljubljani sa predgrupama “Last Few Days” i “23 Skidoo” da bi dan kasnije nastupom na zagrebačkom “Bijenalu”, kada su odsvirali koncert pod nazivom “Mi kujemo budućnost” uzdrmali medijsku javnost SFRJ. Naime, tokom nastupa emitovali su pornić i film “Revolucija još traje”, tako da se u jednom momentu na platnu pojavljuju Tito i muški polni organ, što je bilo sasvim dovoljno da policija prekine nastup. Prvi televizijski nastup imali su 2. juna 1983. godine u informativno-političkom programu “TV Tednik”. Intervju je izazvao burne reakcije, tako da im je zabranjeno javno pojavljivanje i upotreba imena “Laibach” na teritoriji cijele Jugoslavije. Grupa je bila primorana da krene s koncertima po inostranstvu, tako da već krajem 1983. godine s engleskim sastavom “Last Few Days” kreću na turneju pod kontroverznim nazivom “The Occupied Europe Tour ’83.” koja obuhvata šesnaest gradova u osam zemalja istočne i zapadne Evrope. Na nastupima izazivaju zanimanje evropskih medija, isprovociranih totalitarističkim zvukom i militatnim izgledom kakav nisu očekivali od benda “iza gvozdene zavjese”. Autentičan zvuk, okrilje socrealizma, efektni koncerti i disidentski status kod kuće, omogućuju im brzu medijsku prohodnost na Zapadu. Provokativna upotreba simbola iz arsenala Trećeg Rajha i drugih totalitarinih sistema, prvo je u Jugoslaviji uznemirila slovenačku boračku organizaciju, dok se drugim djelovima zemlje nervoza širi nakon pozorišne predstave “Krst pod Triglavom”.
Posežući za elementima socrealizma, nacističke umjetnosti i italijanskog futurizma, “Laibach” su stvorili stil koji je morao da bude primjećen. U početku su pjevali na njemačkom dok se kasnije, najviše zbog obrada pjesama i širenja tržišta okreću engleskom. U decembru 1984. godine drže tajni koncert u Ljubljani, posvećen Tomažu Hostniku,a iste godine s grupom ’lrwin’ i pozorištem “Sestre Scipion Našice” osnivaju neformalnu umjetničku organizaciju “Neue Slowenische Kunst” (Nova slovenačka umetnost). U aprilu 1985. godine objavljuju prvi LP za ljubljansku kuću “ŠKUC Ropot”. Zbog zabrane, na ploči nema naziva grupe, a sadržinu sugeriše samo njihov simbol – crni krst na omotu. Iste godine, za nemačku izdavačku kuću “WUS” objavljuju LP “Rekapitulacija 1980-1984”. LP “Nova Akropola” im objavljuje nezavisna britanska kuća “Cherry Red” takođe 1985. godine. Prvi legalni koncert u Sloveniji održali su u Gorici, pod nazivom “Krvava gruda, plodna zemlja”.
Ubrzo potpisuju ugovor sa slavnom engleskom producentskom kućom “Mute Records” koji im objavljuje ploču “Opus Dei”, kojom prave ozbiljan prodor u globalnim okvirima. Na unutrašnjoj strani omota ploče “Opus Dei” nalazila se svastika sastavljena od četiri krvave sjekire koju je dizajnirao Hartfild, angažovani antinacistički umjetnik, zbog čega u nekim evropskim zemljama ploču prodaju ispod tezge dok se fama o bendu širi evropskim medijima. Zbog upotrebe naziva “Opus Dei” tuži ih istoimena militantna katolička institucija, ali “Laibach” dobija proces.
Povodom ploče organizuju evropsku turneju, a na konferenciji za štampu u Francuskoj izjavljuju da su im uzori Tito, Toto i Tati. Na ovom albumu se našla i obrada “Life is life”, pjesma grupe “Opus”, koja je vjerovatno i njihov najveći hit. Pjesma predstavlja obradu starog hita koja u njihovom izdanju poprima obilježja militantne koračnice. Tada svima pomalo postaje jasno da nema te politike koja može zabraniti ono za šta čitav civilizovani svijet tvrdi da je kvalitetno i dobro.
Upravo iz tih razloga, kao i straha da bi zabrane mogle postati kontraproduktivne, jugoslovenske vlasti 1987. godine ukidaju zabranu korišćenja imena i javnih nastupa grupe “Laibach”. Uslijedila je kover faza u kojoj su izdali dva albuma.
U oktobru 1988. godine objavljuju ploču “Let it Be” s obradama pesama ’The Beatles’ , dok 1989. godine objavljuju ploču “Sympathy For The Devil”, koju čine obrade ‘The Rolling Stones”, odmah nakon toga slijedi po prvi put jugoslovenska turneja, a uskoro i turneja po Evropi i Americi, koja bend pretvara u globalno ime.
U aprilu 1989. godine u Zagrebu nastup počinju srpskim guslama, a u Beogradu, filozof Peter Mlakar drži govor koji predstavlja varijaciju Miloševićevih nastupa na Kosovu. Nastupom u termoelektrani u Trbovlju 21. decembra 1990. grupa obilježava desetogodišnjicu postojanja. To je bio njihov prvi koncert u rodnom gradu i tom prilikom su objavili osnivanje utopijske ’NSK’ države koja ima svoju zastavu, novac i pasoš.
“Laibach” su zbog scenske upotrebe uniformi, totalitarne estetike, ali i baroknog vagnerijanskog pristupa muzici često optuživali za previše lijeve ili previše desne političke stavove. Međutim članovi grupe su to uvek negirali, a Milan Fras, vokal grupe isprvociran takvim optužbama jednom je izjavio : “Mi smo fašisti tačno onoliko koliko je Hitler bio slikar”.
Grupa je nastavila sa svojim koncertima i godinama kasnije na kojima se uvijek bilježe provokativni i tajanstveni, originalni istupi i nastupi, dok je zvuk studijskih projekata mutirao od industrijal roka preko tehna, simfo klasicizma do diska, naravno u “Laibach” stilu.
Zapravo, ko je tražio samo muziku u radu benda, ostao je proteklih godina razočaran, imajući u vidu da je njima provokacija, artistička, društvena ili politička, bila važnija od bilo koje vrste muzike same po sebi. Njihov eksperiment nije bio muzički, već mnogo kompleksniji, u svakom segmentu njihovog djelovanja. Bili su bend koji je flertovao sa estetikom nacizma i boljševizma kada je to bilo skandalozno, spominjali su Jugoslaviju po dobrom kada to nije bilo popularno, izrugivali su ideju nacionalizma, jednako kao ideju globalizima i unitarizacije svijeta a i jedini su rok bend na svijetu koji je svirao u Sjevernoj Koreji, što je već samo po sebi paradoks u svijetu, gdje po njihovim riječima kultura otkazivanja ili cenzure hara zapadnim demokratijom, za razliku od Irana ili Sjeverne Koreje. Iako je od ranih dana, bend bio predmet kontraverzi i zabrana zbog svoje razrađene upotrebe ikonografije sa dvosmisleno odbojnim parodijama i pastišima iz totalitarizma, nacionalizma i militarizma, koncepta koji su sačuvali tokom svoje karijere, oni tvrde da što se više “Laibach” cenzuriše, toliko više je “Laibach” više prisutan, dok je svaka umjetnost po njihovoj filozofiji podložna političkoj manipulaciji, osim one koje govori jezikom te iste manipulacije.
Dovoljno se sjetiti šokantne obrade “One Vision” benda “Queen” pod nazivom „Geburt einer Nation“ s albuma “Opus Dei”, kada je tekst kojim Fredi Merkjuri poziva na “One race one hope/One real decision”, otpjevan na njemačkom, uz militantni ritam i mračnu gotsku atmosferu poprimio potpuno drugo značenje. Jednak efekat izazivaju njihove verzija numera iz slavnog mjuzikla “Moje pjesme, moji snovi”, koji u kombinaciji sa njihovom zvučnom i vizuelnom estetikom, izvlače na svijetlo dana potpuno različitu simboliku ovog filmskog klasika, jednako kao što verzija optimističnog pop hita “The Final Countdown”, benda “Europe”, koja u “Laibach” tretmanu postaje mračna opomena apokaliptičnog mašinskog otuđenja.
U ideološko-umjetničkom blickrigu “Laibacha”, ništa nije samo po sebi takvo, već zavisi od konteksta u kojem se koristi, poput sviranja verzije “Marša na Drinu” u prvom postratnom koncertu grupe u Sarajevu, čuvenih govora Petra Mlakara u Beogradu ili izjava članova grupe, koji uvjek precizno pogađaju metu. Tokom karijere objavili su preko 20 studijskih albuma, desetine kompilacija i živih albuma, radili muziku za pozorište i film, ostavljajući neizbrisiv trag u modernoj pop kulturi uz brojne sljedbenike i imitatore, od kojih su neki poput njemačkog benda “Rammstein” harali svjetskim top listama, ali su po riječima slovenačke grupe, oni samo bili: “Laibach za malu djecu”.
Objektivno gledano, od svih bendova s prostora bivše Jugoslavije, napravili su najveću karijeru u svjetskim okvirima, ni za milimetar odstupajući od svog beskompromisnog umjetničkog koncepta koji je nastao iz dehumanizovanog svijeta, čiji je “Laibach” nezaustavljivi kritičar. Ime, imena, simboli i nastupi uvijek su im bili provokacija, jer je provokacija njihov umjetnički lajtmotiv a njihova umjetnost je kriva što je iskoristila poznatu ikonografiju da ukaže na apokaliptičnost i repetitivnost istorije.
Njihova pojava bila je dekontrukcija svega: muzike novog talasa kome su pripadali po godinama, ali ne i po zvuku, socijalizma u kome su živjeli prepoznajući totalitarizam, bratstva i jedinstva iza kojih se skrivao brutalni nacionalizam, vrline globalističke demokratije kao maske bezdušnog liberalnog kapitalizma, bavili su se religijom (album “Jesus Christ Superstar”), NATO paktom (album “NATO”) i idejom nacije (album “Volk”).
Umarširali su na scenu udarajući podjednako snažno vojničkom ljevicom i desnicom, a svaki koncert je performans u kojem svaka sitnica ima svoje mjesto i značenje. Iz socrealističke ilegale domogli su se političke karte Istoka i Zapada, predskazujući pad Berlinskog zida i vrlo novo doba koje će kuvati nacije i rase u lonac bez ukusa i mirisa s dominatnim bogovima tehnologije i profita. Secirajući stvarnost do gole kosti, ogolili su sliku autokratskog Istoka, ali i licimjerje liberalnog kapitalizma, kojem sistematski izvrću utrobu, pa ih na Zapadu nazivaju najopasnijom grupom na svijetu, koja ukida države i stvara nove, šireći svoj proročki glas širom planete. Tokom četiri decenije, bend je doživio brojne promjene u postavi, a najpoznatiju postavu čine Dejan Knez, Milan Fras, Ervin Markošek i Ivan “Jani” Novak, uz brojne goste i saradnike poput Oto Rimelea (iz Lačnog Franza), Nikole Sekulovića (bas gitarista grupe “Demolition”), Mateaj Mršnika, Romana Dečmana, Anje Rupel, Mine Špiler, Vasje Ulrih i brojnih drugih.
Ne propustite da čujete “Laibach” uživo na “Demofestu”, jer je svaki njihov koncert neponovljivo iskustvo za sebe ili da parafraziramo naslov, jedne od njihovih najpoznatih numera, otpor je uzaludan!
